We vierden de honderdste verjaardag van Letland. In de Letse ambassade, naast metro Kunst-Wet, zongen we dit lied – oké, misschien iets minder toonvast. Het gaat over de zon die opkomt en een Baltische schikgodin. Weinig geweten maar ook vandaag nog bijzonder relevant: Estland, Letland en Litouwen werden onafhankelijk na de Eerste Wereldoorlog, toen het Russische tsarenrijk eindigde.

Lang duurde dat feestje niet. Na de ondertekening van het Molotov-Von Ribbentroppact rolden Sovjettroepen in 1939 de Baltische staten binnen. Een kleine twee jaar later verbrak Nazi-Duitsland het pact, rukte oostwaarts op en nam op zijn beurt het Balticum in. In 1944 sloeg Moskou terug: de Sovjets marcheerden door tot Berlijn. Estland, Letland en Litouwen werden ingelijfd als republieken binnen de Sovjet-Unie. Pas toen die uiteenviel in 1991, herwonnen ze hun onafhankelijkheid.

Dus eigenlijk waren de Baltische landen 2,5 keer langer deel van de Sovjet-Unie dan ze eerst onafhankelijk waren. Het is vooral dat dat in West-Europa is blijven hangen: hoewel België de inlijving van het Balticum na de Tweede Wereldoorlog nooit officieel erkend heeft, moeten mijn Letse en Litouwse vrienden hier keer op keer horen – “oh, maar da’s toch Rusland?” (of de andere variant: “De Baltische landen, ha ja, waar al die oorlogen waren toen Joegoslavië opsplitste.”) Estland, Letland en Litouwen duiden hun Sovjetperiode consequent aan als ‘de Russische bezetting’. Rusland van zijn kant noemt zichzelf ‘de bevrijder van het Balticum’, de held die er de nazi’s buitenschopte.

Het Molotov-Von Ribbentroppact was een groot geheim in de Sovjet-Unie. Pas onder Gorbatsjov, in de glasnostjaren, bracht een Estse krant de protocollen aan het licht. Maar vraag een Rus vandaag naar die deal en hij hoort het in Keulen donderen. Het Kremlin vergeet gemakshalve wat voor 1941 gebeurde en vindt het hoogst ondankbaar dat de Baltische staten in de jaren 90 eieren voor hun geld kozen en zo snel mogelijk lid werden van de Europese Unie en de NAVO.

“Het spijt me echt heel erg, we kunnen je geen koffie schenken omdat het water op is. Het enige wat we je kunnen aanbieden, is water.” In Riga is het altijd fijn. Vienmēr esmu laimīgs Rīgā.

In Vilnius met oude vrienden en een nieuwe beer. We bezochten de televisietoren, die zo’n belangrijke rol speelde in de onafhankelijkheid van Litouwen van de Sovjet-Unie in 1990. Ik was bijna even opgewonden als de beer.

Het fort van Daugavpils is een ding apart. De bouw begon in 1810, toen tsaar Aleksander I zich – met reden – bedreigd voelde door de capriolen van Napoleon. Helaas, af geraakte het pas 68 jaar later, wat het meteen tot het laatste fort van zijn soort gebouwd in Europa maakt. De vesting deed dienst als basis voor het leger van Letland, tijdens zijn korte onafhankelijkheid tussen de wereldoorlogen in. Daarna gebruikten de nazi’s het als krijgsgevangenenkamp (de Tataarse dichter-soldaat Musa Dzjalil, beter gekend als die kerel met zijn ketenen aan de ingang van het kremlin van Kazan, kwam hier om het leven). Na de oorlog, toen Letland ingelijfd werd bij de Sovjet-Unie, huisden hier onder andere een opleidingsinstituut voor militaire piloten en een ziekenhuis.

Vandaag is het complex vooral de thuis van vergane glorie. De Letse overheid zette het te koop in 2008, zonder succes. Sinds dan zijn er hier en daar halfslachtige pogingen tot renovatie geweest. Maar het mooist zijn nog altijd de verwaarloosde panden, met hun afbladderende façades in die typisch Baltische okerkleur, de ramen weg of dichtgetimmerd – en kleurige streetart, vandaag al even typisch voor de Baltische landen.

In een van de gebouwen die wel helemaal blinkend als nieuw staan te wezen, zit een verrassend hip museum met moderne en hedendaagse kunst. Inclusief een paar originele Rothko’s: hij werd hier geboren en is het altijd een beetje blijven missen. Cadeautje aan de stad van zijn kinderen.